Daniel Cohen viết Homo Numericus với tư cách là một tác phẩm chính trị khoa học xã hội. Ông đặt sự trỗi dậy của nền văn hóa số dưới góc nhìn lịch sử và đạo đức để trở thành tuyên ngôn của một nhà kinh tế cổ điển có suy nghĩ sâu sắc về thời đại.

Cohen không ném đá công nghệ như một dị giáo; thay vào đó ông mô tả sinh động cách các công cụ số tái định hình nền kinh tế (từ kỹ năng lao động đến phân phối giá trị), đồng thời tái tạo quyền lực giữa người dùng và nền tảng, giữa nhà nước và tập đoàn công nghệ, giữa “sự thật” và “thuật toán lan truyền”. Những mô tả này không hề trừu tượng mà hiện sinh vô cùng sống động khiến cho bất kỳ nhà hoạch định chiến lược nào cũng phải dừng lại suy ngẫm để tránh bị cuốn theo sự cường điệu, thổi phồng thông tin (tech hype) mà quên nhìn xa hơn, nhận diện các tác động xã hội và chính trị ngoài ý muốn.

Ở phần trung tâm của cuốn sách, Cohen trình bày khái niệm homo numericus, con người số như một dạng nhân loại mới, một chủ thể xã hội sinh hoạt không chỉ bằng ngôn ngữ hay văn hoá truyền thống mà bằng dữ liệu và thuật toán. Điều này kéo theo hệ quả chính trị: các nền tảng trở thành “kiến trúc quyền lực” mới, nơi hành vi, niềm tin và thậm chí cả lựa chọn bầu cử đều bị định hình. Báo chí, công đoàn, đảng phái, những thể chế từng điều phối xã hội, dần bị suy yếu. Và với người làm chiến lược khi thiết kế sản phẩm, đừng chỉ hỏi “nó có scalable không?” (tức là có thể mở rộng quy mô nhanh và hiệu quả không), mà hãy tự hỏi thêm: “Công nghệ này sẽ tái cấu trúc ai? Quyền lực sẽ chuyển về đâu? Và ai sẽ phải trả giá cho sự tiện lợi mà chúng ta tạo ra?”

Điểm thú vị của cuốn sách là những tri thức được mô tả có tính chất liên ngành, giàu dẫn chứng lịch sử, và thể hiện góc nhìn sắc sảo, độc đáo riêng. Ông có thể đồng thời trích dẫn Lamartine, trình bày dữ liệu thị trường lao động và phân tích thuật toán “recommendation”, tất cả điều đó để chỉ ra một nghịch lý cơ bản: công nghệ hứa hẹn “giảm chi phí giao tiếp” nhưng lại tăng chi phí ra quyết định chính trị bởi vì thông tin bị phân mảnh và cá biệt hoá; thành công kỹ thuật không đồng nghĩa với lợi ích công cộng.

Nhưng cuốn sách không nặng nề như hồi chuông cảnh báo nhờ việc mở ra những kiến giải thông qua chính sách:

• Tái cấu trúc giáo dục để thích nghi với xã hội số;

• Khôi phục vai trò của các thể chế trung gian để giảm sự tập trung quyền lực vào tay các “ông lớn” công nghệ;

• Xây dựng hạ tầng kỹ thuật số công cộng, không vì doanh thu, mà để làm “nguội” nền kinh tế chú ý (attention economy).

Những điểm độc đáo trong cách trình bày

Daniel Cohen kể chuyện bằng giọng văn giàu hình ảnh, đầy ẩn dụ, dẫn dắt người đọc suy ngẫm, đôi khi bằng những câu hỏi không có lời đáp: Liệu trong thế giới nơi mọi thứ đều được số hóa, còn chỗ nào cho bí ẩn của con người? Liệu khi mọi dữ liệu được thu thập, ta còn gì là riêng tư?

Ngày nay, khi con người ngụp lặn trong kỉ nguyên số, cuốn sách trở thành một bản hướng dẫn sinh tồn. Nó giúp người đọc, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu rằng tự do trong kỷ nguyên số không phải là quyền được kết nối, mà là khả năng tách mình ra khỏi luồng dữ liệu để suy nghĩ độc lập.

Nhìn rộng ra, tác phẩm cũng gợi suy ngẫm cho các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp, và người làm công nghệ: làm sao để phát triển mà không đánh mất tính người? Làm sao để quản trị dữ liệu một cách minh bạch, công bằng, nhân bản?

Homo Numericus không mang đến câu trả lời sẵn có, người đọc sẽ thấy chính mình, khi hạnh phúc, khi xa lạ, giữa thế giới được điều khiển bằng thuật toán mà họ đã tạo ra. Và cuối cùng, dù công nghệ có tiến xa đến đâu, thì chén thánh nằm ở tinh thần phản tỉnh và nhân văn, giúp ta không chỉ hiểu hơn về thế giới, mà còn hiểu hơn về chính mình, giữa cơn bão công nghệ đang cuồn cuộn chảy.

Trong bối cảnh này, Viettel đã lựa chọn triết lý “công nghệ từ trái tim” – nhắc nhở chúng ta rằng chuyển đổi số không chỉ là cuộc đua hạ tầng, mà ở đó sự phát triển xã hội và con người mới là chủ thể thực sự.